Terugkijken en reflectie

Een werkloze zaterdag. Wakker worden en even ontspannen. Facebook openen. Een leuke toevoeging aan Facebook is dat het je laat terugkijken op de datum van vandaag, maar dan een (aantal) jaar(en) eerder. Over dat wat je eerder, ooit in het verleden, gepost hebt.

12 september 2013.
Deze dag kan ik me als de dag van gisteren herinneren. En paar dagen eerder had ik het artikel ‘De leraar moet leren reflecteren op zijn gedrag‘ naar mijn toenmalige leidinggevende gestuurd. Met de vraag het te delen met collega’s.

Hoezo vragen als ‘delen het nieuwe vermenigvuldigen is’ iets was waar ik me al veel eerder over verwonderde.

Mijn leidinggevende had voor het nieuwe schooljaar (’13-’14) bedacht dat delen enkel mogelijk was na toestemming. De vele e-mails naar collega’s, artikelen aan het informatiebord in de koffiekamer en het meenemen van boeken zoals ‘Het Alternatief’ paste niet in de ontwikkeling en het proces waarin ‘we’ als school zaten. Mijn input zou het proces en ontwikkeling van de school kunnen afleiden!?

Suf, stom, onbegrijpelijk en bangerik waren wat kwalificaties die ik mijn leidinggevende toedichtte. Ik deelde mijn onbegrip lekker puberaal: mijn emotie op het inperken van mijn enthousiasme en drang te blijven ontwikkelen was duidelijk voelbaar. Vele vragen stellen tijdens vergaderingen en emotionele uitbranders als ik het ergens niet mee eens was.

Ontwikkeling vindt voor mij mede plaats doordat ik mijzelf kan spiegelen. Doordat de ander, of een situatie, mij tot reflectie dwingt. En precies dat was wat ik niet deed. Mijn emotionele uitbranders beperkten juist de ruimte voor de ander mij te spiegelen. Professioneel was het niet.

Maar dat weet ik NU! Toen nog niet. Puberaal, inclusief een sneer, postte ik het artikel op Facebook. Om mijn collega’s te willen overtuigen. Mijn onderliggende agenda. Ook dat weet ik nu. En dat kan ik alleen maar weten omdat ik durf terug te kijken. Terug te kijken op een periode waarin het in mijn proces ging over hoe ik bij mezelf blijf en mijn visie op onderwijs enkel voorleef.

En dat kan ik alleen maar als ik klein start. In mijn klas, samen met de leerlingen die voor me zitten. Dat is de omgeving waar ik de regie en ruimte neem en onvoorwaardelijk vertrouw op het proces van mezelf en die van mijn leerlingen.

Het geeft mij rust. Ik kan on action reflecteren en mijn behoeften delen. Behoeften waar ik contact mee kan maken zonder dat de emotie mij overmant. Geen overtuigen. Geen oude pijn en/of angst iets fout te doen. De moed te reflecteren gaat voor mij over aandachtig terugkijken en her-ijken, over invoelen en realiseren van toekomstige mogelijkheden. Ik leer mezelf te zijn door het proces van dat wat ik creëer.

Starten met doelen is voelen.

Op een dag dat ik niet hoef te werken toch even een note-to-self. Althans, eigenlijk een korte reflectie. Naast dat mijn oog valt op de quote van John Assaraf, lees ik een reactie onder zijn quote met de vraag dat wanneer je jezelf een doel stelt, je daar dan een tijd aan koppelt?

Tijd is een bijzonder concept. Het kan mij enerzijds helpen – als een stok achter de de deur wanneer ik flow ervaar – maar het kan ook energie lekken, ofwel mij tegenhouden. Op het moment dat tijd mij bevestigt dat ik mijn doelen ‘toch niet kan behalen’ is tijd toekennen aan een doel nutteloos. Voor mij. Het beïnvloedt mijn denken. Het maakt me gek en ik blijf denken in ‘rondjes’.

Op het moment dat ik eigenaarschap neem over de doelen die ik stel, is het voor mij belangrijk om te voelen of het doel VOOR MIJ haalbaar is in de tijd die ik daarvoor reserveer. Als ik het gevoel heb dat ik nog zaken te leren heb, of onzekerheid voel opkomen bij het stellen van een doel, is het tijd om naar binnen te gaan en mezelf de vraag te stellen:

Hoe graag wil ik dat wat ik als doel stel?
In de eerste split-second weet je het antwoord reeds. Mijn ware weten.

Wanneer ik voor mezelf antwoord heb op deze vraag, is mijn doel helder. Dan weet ik welk tijdspad ik er aan kan toekennen en voel ik dat ik ‘als vanzelf’ naar dit doel toegetrokken word. Ik voel me eigenaar van mijn eigen doel. Het kan ook zijn dat het doel te groot is en dat ik mijn doel verwar met mijn stip op de horizon. Kleine behapbare doelen werken dan voor mij, op weg naar. De reis, of het proces is waar het over gaat.

Onzekerheid ondermijnt mijn doelen. Mijn motivatie om in actie te komen. Ik blijf ‘zweven’ en afwachten. Woorden als dromen, behoefte en verlangen vinden geen grond. Niets is mooier en fijner om doelen af te ronden en nieuwe doelen te stellen. Pas dan is er flow voor. Ik weet dat het er altijd is, maar dat denken ‘soms’…

Tijd om daar maar eens mee te stoppen!

In het midden van de storm

In de ochtend een leesmoment gepland. Om me in te lezen in het Kunskapsskolan-concept dat is overgewaaid vanuit Zweden. De VSO-school Mariëndael is er dit schooljaar mee gestart. Een lang, goed en gedegen voorbereiding is er daar aan vooraf gegaan. En willen wij als school ook ‘mee’ met gepersonaliseerd leren, dan is het zaak om te leren van elkaar.

Om 9.00 uur een WhatsApp van een collega. Of ik nog gedacht had aan het overnemen van haar groep. Even een kwartier. Nee! Ben zelfs nog in een andere stad. Collega’s krijg ik niet te pakken, dus zit er maar één ding op: haasten.

In de trein voel ik hoe gebonden deze afspraak eigenlijk is. Een break in mijn werkflow. Ja, wel de verantwoordelijkheid voelen voor de afspraak, tegelijkertijd druist het in tegen mijn verlangen om vanuit vrijheid in gebondenheid te kunnen creëren en ontwikkelen. Bedenken wat ik met deze situatie wil is wat mij rest.

Na het kwartier ga ik in de koffiekamer zitten. Een afgesloten ruimte waar ik de hoop heb om als ‘kwijt’ door te kunnen gaan met inlezen. Dat ‘kwijt’ lukt aardig. Ik lees en maak direct een pagina aan op onze ICT-website. Vervolgens ontwerp ik mijn eerste ‘Flip’-les, over verhoudingen.

Op de achtergrond hoor ik al een tijd verschillende leerlingen onverschillig zijn. Roepen, schreeuwen en in discussie gaan. Grenzen vervagen. De nieuwe leerkracht worstelt zich door de dag. Het lijkt alsof leerlingen vaker en langer in de achtervang (time-out) zitten dan dat ze in de klas zijn. De verhouding tussen de leerlingen en hun leerkracht is zoek. Bij mij de twijfel: grijp ik in, of blijf ik gefocust op mijn eigen doelen. Hoe verhoud ik me tot deze situatie?

Eigen doelen, zo voelt het. Het is niet aan mij, niet mijn taak en zelfs niet mijn verantwoordelijkheid om mijn collega te coachen. Uit ‘zorgen voor’ zou ik dat hebben gedaan. Maar daarmee zou ik een systeem in stand hebben gehouden waardoor er ruimte ontstaat. Een grijs gebied waar niemand mee gediend is. Ik kies te wachten op de vraag. Dat schuurt. Mijn onzekerheid knaagt.

Maar de vraag laat nog geen uur op zich wachten. Een melding in de WhatsApp-groep van collega’s:

“Hoi, kan iemand mij tips geven over sancties bij de gym? Hij is erg opstandig en aan het schelden tegen mij: ‘houd je bek’, ‘kuthoer’ en ‘ik ga je vermoorden’. Te erge dingen die ik niet zomaar kan negeren. Hij moet nu in de kleedkamer even tot rust komen. Hij heeft al ‘de achtervang’ in de grote pauze te pakken.”

De kwetsbaarheid waarmee het bericht wordt geschreven maakt mij ergens blij. De openheid waarmee de leerkracht het bericht en de vraag deelt, is een openheid die ik het onderwijs gun.  Je kan vinden van het bericht, de inhoud en de sanctionering die al is opgelegd wat je vindt, maar feit is dat deze leerkracht zich midden in een storm begeeft. Het geven van veroordelingen wanneer je zelf geen onderdeel van dat moment bent, is enkel ondermijnend naar de openheid van dit (blijven) delen.

Het woord ‘moet’ is waar ik op resoneer. De leerling ‘moet’ namelijk niets. Als ik me in een verhoogde staat van arousal bevindt, laat ik mij door niemand ‘de wet’ voorschrijven. Ik heb dan enkel behoefte aan aandacht en begrip, ook als ik zelf nog niet zo ver ben om contact te maken met die behoefte.

Ik denk dat het daarom juist gaat over ‘moeD’ in plaats van ‘moeT’: de moed om perspectief te nemen en het de ander te leren. Nemen in plaats van (sancties) geven. Ont-wikkelen in plaats van inwikkelen. Je in het echte midden van de tornado te begeven. Om vanuit windstilte de storm te aan- en beschouwen. Met compassie en inleving. Op te nemen van wat maakt dat hij dit gedrag laat zien. Over wat deze leerling eigenlijk wil zeggen. En wat is nodig om hem de taal aan te reiken die de erge dingen doen verdampen.

Als geen ander begrijp ik de situatie. Een enkel delen met en wat hij in mij zou losmaken is vaak al genoeg. Zijn boosheid begrijpen maar het taalgebruik of gedrag niet accepteren, is mezelf laten zien. Het voelt zo kwetsbaar en krachtig tegelijkertijd. Mijn leerling leren om te gaan met grenzen van mij of een ander, waardoor hij zijn eigen grenzen ont-dekt.

En daar is moed voor nodig. Straffen zonder mogelijkheid tot herstel is ondermijnend: (zelf)bevestigend dat (hij) de leerling het fout doet en dat fouten niet gemaakt mogen worden. Ja, onhandig is het. Maar wat een mooie taak is het om als leerkracht bij te kunnen en mogen dragen aan wat nodig is om (je)zelf in een nieuwe situatie de baas te kunnen zijn over je emotie. En dat is alleen maar deelbaar als ik dit zelf voorleef. En dan wordt het samen zoeken naar oplossingen alleen maar leuk. Samen lachen om elkaars onhandigheid. Oefenen.

Het oude loslaten en aan het nieuwe bouwen.

En precies in het oude kan het stormen. Aan mij de keus of ik me mee laat nemen door de wind en mezelf dus weggeef, of dat ik blijf staan. Het loslaten kan als tegenwind voelen. Rondslingerende takken kunnen je raken. Maar uiteindelijk, als de wind is gaan liggen, kan het nieuwe bouwen beginnen.

Ik weet nu dat wanneer ik niet begin met bouwen en kies voor het oude, leerlingen mij uit blijven schelden of in discussie blijven gaan. Dat ik me ‘op mijn pik getrapt’ voel. Dat de ego in mij me in die verhoogde staat van arousal brengt.

Als ik mijn telefoon weg leg, nadat ik mijn collega een WhatsApp heb teruggestuurd, lees ik verder. Het doel van de Kunskapsskolan-scholen is waar mijn oog op valt. “Iedere leerling wordt gezien als een uniek individu, die het maximale uit zichzelf haalt.” Mooi! Ik start met het zien van mezelf en het beste eruit te halen. Doe je mee?